We hebben gezien dat de gemeenten van Christus geróepen zijn tot saamhorigheid. Dat is een Schriftuurlijke opdracht. Om dat samenleven in het kerkverband ordelijk te laten verlopen hebben de kerken bindende afspraken gemaakt. Gebaseerd ook op Schriftuurlijke uitgangspunten. Het kerkverband is een confederatie, een verbond. Daarin geldt dat de leden van dat verbond zich onvoorwaardelijk aan die afspraken houden.
Kerkelijke weg
Maar als kerkleden, als een kerkenraad, als een classis nu bezwaren krijgt tegen die afspraken? Of tegen besluiten van kerkelijke vergaderingen? Dan is er in het gereformeerde kerkrecht ook daarover iets afgesproken: dan kennen we de zgn. kerkelijke weg. Bezwaren worden dan aan de orde gesteld via kerkenraad en classis op de generale synode. Zodat alle kerken samen zich over die bezwaren kunnen buigen. En dan geldt dat een besluit dat met meerderheid van stemmen wordt genomen als bindend wordt aanvaard. Het is mogelijk om van zo’n besluit nog een keer revisie te vragen. Maar dan staat de zaak ook vast.
(In onze kerken gaat het, als het kerkelijke rèchtspraak betreft, in zgn. “particuliere zaken”, een beetje anders. Dan is de kerkelijke weg: tegen een besluit van een classis kun je in beroep gaan bij de andere classis. Dat heeft te maken met de omvang van ons kerkverband op dit moment, met maar 2 classes.)
En als de gronden en argumenten bij een besluit, ook na revisie, toch niet overtuigen? Dan moeten we toch die besluiten aanvaarden. Desnoods met behoud van gevoelen. Dat kan. Ieder kerklid is in geweten vrij. Maar wel samen met dat besluit verder. Een voorbeeld van zulk handelen is de besluitvorming in de vorige eeuw m.b.t. de doop van geadopteerde kinderen.
Tenzij duidelijk is dat een genomen besluit het fundament van de kerk aantast. Tenzij het aanvaarden van een besluit dwingt tot ongehoorzaamheid aan Christus. Denk aan het afschaffen van het vierde gebod als Schriftuurlijke basis voor de onderhouding van de zondag. Denk aan de openstelling van alle ambten voor de vrouw. Dan voorziet de kerkelijke weg niet meer. Dan wordt de roeping een andere: oproepen tot bekering en reformatie.
Independentisme
Soms hebben kerken bezwaren tegen besluiten, of zijn ze niet van plan zich aan die afspraken te houden, zònder de kerkelijke weg te gaan. Ze gaan dan hun eigen gang en leggen de Kerkorde en daarover gemaakte afspraken naast zich neer. Dan hebben we het over independentisme. “Independentisme, dat is onafhankelijk willen zijn. Dat is de wens om je handen vrij te houden en je niet te binden. Dat is de wens om binnen het kerkverband toch te doen wat je als kerkenraad en gemeente zelf wilt. Dat is je onttrekken aan de onderlinge opzicht en tucht. Dat is alleen die besluiten aannemen die je passen. Dat is afgaan op je eigen verstand en gevoel. Dat is ten diepste het negeren van de Schriftuurlijke normen voor het samenleven als kerken. Dat is ten diepste het “ik” tegenover het “sola scriptura”: gevaarlijk en verleidelijk.” (citaat uit De Bazuin, jrg. 2, nr. 37, van dr. P. van Gurp, zeer de moeite waard om het hele artikel nog eens te lezen.)
Dat independentisme heeft binnen de kerken van de Afscheiding jarenlang heel grote moeiten veroorzaakt. Dat independentisme speelde een heel grote rol in de strijd van de jaren zestig van de vorige eeuw. Een strijd die leidde tot het ontstaan van de Nederlands Gereformeerde Kerken. Dat independentisme leidde helaas ook tot het verdrietige buiten het kerkverband raken van de gemeente te Mariënberg.
Zij en wij
Dat independentisme is erg verleidelijk. Ook vandaag hebben we daar last van. Een van de wortels van dat verkeerde denken lijkt het ontstaan van “zij-en-wij” gevoelens. Het ontstaan van afstand tussen gemeenten en andere kerkelijke vergaderingen. “Zij” besluiten maar. “Zij” houden te weinig rekening met ons. “Zij” heersen over ons. Maar we laten het maar zitten. We gaan wel onze eigen gang.
Als we het kerkverband op die manier beleven, dan ligt echt het gevaar van independentisme op de loer. Dan vergeten we dat het kerkverband iets is dat alle leden van de kerk aangaat. Dan nemen we niet onze verantwoordelijkheid in het ambt van alle gelovigen. Rond de vrijmaking van 2003 was dit een veel voorkomend gevoel in gemeenten binnen de GKv. Het gevolg was dat er veel te weinig bezwaar werd gemaakt tegen synodebesluiten.
Organisme en instituut
Maar er is nog een andere gevaarlijke vorm van independentisme. Dat is het verschil gaan maken tussen de kerk als organisme en de kerk als instituut.
De bekende dr. Abraham Kuyper heeft dit verschil uitgewerkt. Het lichaam van Christus, de kerk, zo stelt hij, dat is allereerst de geestelijke gemeenschap. Het bij elkaar horen in Christus. En als kerk, vanuit die geestelijke verbondenheid samen werken in de gemeente, in het brede kerkelijk leven, in wereld en maatschappij. Zeg maar het onzichtbare aspect van de kerk. Dat noemt hij de kerk als organisme.
Daarnaast ziet hij ook de kerk als instituut. Dat is de organisatie van de kerk. Het ingeschreven zijn bij een gemeente. Met een kerkenraad. Kerkelijke vergaderingen. De zichtbare verschijning van de kerk. Dat noemt hij de kerk als instituut.
Dat past Kuyper ook toe op het kerkverband.
Scheiding
In feite maakte hij als het ware een soort scheiding tussen Christus als het Hoofd van de kerk en Zijn lichaam, de kerk. De kerk, dat is het lichaam van Christus, dat zichtbaar wordt overal waar Hij zijn volk vergadert en waar dat volk in trouw bijeenkomt. Zo belijden we, de Bijbel nasprekend.
Dat belijden wordt nu door het onderscheid maken tussen organisme en instituut, tussen geestelijke eenheid en georganiseerde kerk, ondergraven. Je kunt één zijn in het geloof, behoren bij het Hoofd Christus, en toch behoren tot verschillende kerkverbanden, zo meent Kuyper. Overal waar “levende lidmaten” gevonden worden, daar kun je spreken van kerk. Kuyper en de dolerenden weigerden bijv. ook de Hervormde Kerk valse kerk te noemen. Om die reden.
Door gereformeerde voorgangers is al talloze keren vastgesteld dat dit onderscheid maken iedere Schriftuurlijke onderbouwing mist. Het is een uitvinding van het menselijk verstand.
Gevaarlijk
Maar wel een heel gevaarlijke uitvinding. En heel verleidelijk. Het leidt tot de gedachte van pluriformiteit en denominationalisme. De kerk is geestelijk één maar zichtbaar in allerlei vormen. In allerlei denominaties. In allerlei kerken die niet samen leven in één kerkverband.
En dat leidt er toe dat de kerkelijke eenheid niet meer werkelijk, van harte, en met inspanning wordt gezocht. Het maakt de Bijbelse roeping tot saamhorigheid krachteloos. Soms wordt zelfs het kerkverband gezet tegenover het geloof in Christus. In het Reformatorisch Dagblad kwamen we vorige week de gedachte tegen dat het kerkverband zelfs soms de kerkelijke eenheid, de eenheid in de waarheid, zou tegenwerken!
En ook al leren de kerkgenootschappen dit niet, ook al dragen ze dit niet uit als Bijbelse leer, zulk denken heeft wel grote invloed. Het leidt er toe dat we de geestelijke eenheid losmaken van het streven naar kerkelijke eenheid. Het leidt er toe dat we de geestelijke band tussen christenen belangrijker gaan vinden dan de kerkelijke band. Alsof dat iets ànders zou zijn!
Ook in onze kerken dreigt zulk denken langzamerhand leidend te worden, zo menen we te signaleren. Dan gaan we samen activiteiten ontwikkelen terwijl de kerkelijke eenheid nog wordt tegengehouden. Dan praten we het buiten het kerkverband blijven van ex-vrijgemaakte gemeenten goed en behandelen we ze als zusterkerken, hoewel ze dat niet zijn. Dan gaan we het hebben over processen die gaande zijn, i.p.v. roeping door de Heere en eenvoudige gehoorzaamheid. Ja, natuurlijk is voor zaken als kerkelijke eenwording geduld en tijd nodig. We zijn mensen, zondig en zwak. Maar dat mag nooit de oproep om samen naar Sion te gaan verzwakken en uitstellen.
Geroepen tot saamhorigheid
Gemeenten van Christus zijn geroepen tot saamhorigheid. Zichtbare eenheid in trouw aan Christus en Zijn Woord. Onvoorwaardelijk.
Laten we er ons steeds van bewust zijn wat dat betekent. Laten we steeds alert zijn op de gevaren die de kerk bedreigen als we die eenvoudige roeping niet meer goed zien. Ja, geve de Heer van de Kerk ons het nodige inzicht en de nodige gehoorzaamheid.
En geve Hij op dat fundament kerkelijke eenheid met allen die die roeping ook zien en geloven.
Als er eenheid is in de waarheid, dan zal Hij het doen!