We vervolgen ons overzicht van de strijd van de kerk om de waarheid van Gods Woord vast te houden en ernaar terug te keren.
Strijd en reformatie in de katholieke kerk
Al in de apostolische tijd zijn er ketterijen, waartegen strijd nodig is. Bijvoorbeeld het Judaïsme en de loochening van de godheid van Christus. Toch is de kerk dan de kerk van de ware gelovigen en is er buiten haar geen zaligheid (NGB, art. 28). In de steeds groter wordende kerk worden in de eerste eeuwen na Christus ketterijen als van de gnostiek, van Marcion, Arius, Apollinarus en Nestorius veroordeeld. De dwaalleer van Pelagius, die weigert de mens na de zondeval verdorven te noemen, wordt wel bestreden door mensen als Augustinus, maar niet door de kerk veroordeeld, met alle gevolgen van dien.
Sinds 590 ontstaat de pauselijke macht met desastreuze effecten voor de kerk. De kerk wordt een eigenwillige kerk waarin de mens het voor het zeggen krijgt en niet alleen Christus en Gods Woord. Toch is er dan in West Europa nog steeds één katholieke christelijke kerk, en dat is de rooms-katholieke kerk, een kerk in verval. Elk van haar kerkleden heeft de plicht God meer lief te hebben dan de mens, zelfs als het de paus is, ook als daar strijd voor nodig is. In de loop van tijd hebben sommige leden op dit punt wel de goede strijd laten zien als voorlopers van de grote reformatie. Maar de echte reformatie komt pas als Luther weigert te buigen voor de paus nadat hij zijn 95 stellingen tegen de eigenwilligheid heeft uitgebracht.
De grote reformatie die zich na 1521 doorzet door middel van het werk van reformatoren als Luther, Calvijn, Zwingli, Bucer, Bullinger en anderen betekent niet anders dan gehoorzaam zijn aan de enige Heere en Hoofd van de kerk, Jezus Christus. Het is terugkeren van verkeerde, onschriftuurlijke wegen. Het kost immens veel strijd tegenover de roomse kerk zelf en tegenover de wereldse machthebbers die deze kerk verdedigen. Er zijn vele kerkleden om gemarteld en gedood. Maar de Heere heeft dit reformatiewerk gezegend. Het gereformeerde karakter komt uit in de 5 sola’s: Sola Scriptura (alleen de Schrift) , Sola Gratia (alleen door genade), Sola Fide (alleen door geloof), Solus Christus (alleen Christus), Soli Deo gloria (alleen aan God de eer).
Nieuwe reformaties
De kerk scheidt zich dan af van de eigenwillige rooms-katholieke kerk en wordt ge-re-formeerd en zo de gelovigen in de kerk. Ze blijft als voortzetting van de kerk de ene algemene christelijke kerk, de gemeenschap der heiligen. Zelfs in de tijd dat de grote reformatie tot stand komt gaat onder de gereformeerden de strijd tegen afval door: de leer van de wederdopers wordt afgewezen (NGB art. 34). Daarna volgt de bestrijding van het remonstrantisme (Dordtse Leerregels). Toch blijven de Gereformeerde Kerken ook niet immuun voor afval. Er ontstaat al rond de synode van Dordrecht (1618-1619) oppervlakkigheid in het leven en verzaken van de nodige tuchtoefening. Vervolgens ontwikkelt zich onder invloed van de Verlichting in de achttiende eeuw vrijheid in de leer. Daarbij komt vanaf 1815 een onschriftuurlijke kerkregering. Dat leidt in 1834 tot de Afscheiding en in 1886 tot de Doleantie.
Later krijgt in De (verenigde) Gereformeerde Kerken een nieuwe eigenwillige dwaling op het gebied van verbond en doop een vaste plaats in de kerk. Dit leidt tot de Vrijmaking in 1944, nodig om gereformeerd, gehoorzaam aan Gods Woord, te blijven en alles te verwerpen wat tegen Gods Woord ingaat.
Na de strijd tegen het independentisme van de zestiger jaren komt er ruimte voor meerdere dwalingen mede door het aangaan van interkerkelijke banden. Als de geboden van de Heere hun rechtskracht verliezen en er ruimte wordt gegeven aan Schriftkritiek, komt na jarenlang waarschuwingen in het blad Reformanda, de Vrijmaking van 2003. Dit gebeurt niet eerder dan na afwijzing van alle bezwaren in de kerkelijke weg. Zo ontstonden De Gereformeerde Kerken (hersteld).
Door al die reformaties heen is de kerk in Nederland wel veel kleiner geworden, maar ze heeft zich uit genade vast mogen houden aan de waarheid van Gods Woord. Ze is gereformeerd gebleven.
Gereformeerd tegenover eigenwillige vervorming
Ge-re-formeerd wil zeggen: de kerk heeft geen nieuwe weg ingeslagen, maar is voor leer en leven teruggekeerd naar de juiste vorm die bepaald wordt door de Heilige Schrift. Na vervorming en misvorming van leer en leven is er bekering tot God en Zijn Woord. Men wordt weer gevormd door Gods Woord alleen. We kunnen ‘gereformeerd’ ook lezen als (weer) gehoorzaam aan God en Zijn Woord zonder eigenwilligheid. Bij die gehoorzaamheid hoort ook dat we dan alles verwerpen, weren en ontvluchten wat tegen Gods Woord ingaat voor leer en leven.
Uit de geschiedenis van het kerk-vergaderend werk van Christus blijkt steeds dat er in de kerk afval dreigt met eigenwilligheid, misvorming en verzaken van de nodige strijd. Ja, dat gebeurt ook in de trouwe kerk, de ware kerk. Dit blijft gebeuren enerzijds omdat wij als gelovigen zondige mensen blijven, anderzijds omdat we in een zondige verleidelijke wereld leven en de duivel nog steeds volop actief is. Zowel de heilsgeschiedenis als de kerkgeschiedenis laten dit overduidelijk zien. Het zal steeds opnieuw nodig blijken om van verkeerde wegen terug te keren naar Gods Woord. Om weer gehoorzaam te worden. Om gereformeerd, gehoorzaam aan Christus, te blijven of opnieuw gereformeerd te worden.
Met onze identiteit van “gereformeerd zijn” houden we rekening niet alleen met de gave en opdracht van de Heere om in Hem te geloven en Hem te dienen naar Zijn Woord. We houden met deze identiteit tegelijk rekening met onze zondige aard en de voortdurende noodzaak tot bekering. Gereformeerd zijn erkent de strijd die als gelovig christen nodig is en door God Zelf wordt aangewezen in Zijn Woord. Gereformeerd zijn herkent deze strijd in de geschiedenis, die Christus met Zijn kerk is gegaan.
In het vervolg zullen we zien hoe het gereformeerd zijn tot uiting komt en hoe we gereformeerd kunnen blijven.
(wordt vervolgd)