Zie, Ik sluit een verbond … 2

Waar komt het verbond nu vandaan? Hoe is het ‘ontstaan’? En wat houdt dat woord verbond in? Daar willen we eerst naar kijken. Als we dat helder hebben kunnen we beter begrijpen wat het verbond voor ons betekent.

In de Bijbel komt het begrip ‘verbond’ heel vaak voor. In het Oude Testament meer dan 200 keer. In het Nieuwe Testament tientallen keren. Daarvoor wordt in het Hebreeuws, in het Oude Testament, het woord ‘berit’ gebruikt. Dat woord heeft een brede betekenis. Het geeft aan dat er sprake is van wederzijdse verplichtingen. Maar niet alleen op een zakelijke manier. Er is ook sprake van een relatie. En zo’n ‘berit’ komt tot stand na gesprekken en onderhandelingen. Er zijn beloften en eden bij betrokken. En bepaalde symbolische handelingen.

In het Nieuwe Testament, in het Grieks, vinden we het woord ‘diathèkè’. Dat kan vertaald worden met verbond maar ook met testament, uiterste wilsbeschikking. Er zit ook iets in van afspraken voor erfgenamen, voor de toekomst, duurzaam.

Gelijkwaardig
In de tijd van de Bijbel worden er vaak verbonden gesloten. Daarover is veel informatie uit oude geschriften en kleitabletten. En dan kunnen we twee soorten verbonden onderscheiden.

De eerste is een verbond tussen twee gelijkwaardige partijen. Een voorbeeld van zo’n verbond in de Bijbel zou kunnen zijn het verbond tussen Abraham en de kanaänitische vorst Abimelech. Ze zweren aan elkaar dat ze elkaar goedertierenheid zullen bewijzen. (Genesis 21). Later is dit verbond nog eens bekrachtigd tussen Izak en  Abimelech. (Genesis 26).

We kunnen ook kijken naar het verbond tussen Jakob en Laban. Zoals beschreven in Genesis 31: 43-55. Als teken van dat verbond wordt door Jakob en  Laban een steenhoop opgericht. En beide zweren bij de HEERE dat ze nooit die steenhoop zullen passeren met kwade bedoelingen. De steenhoop wordt Gilead genoemd, dat is ‘een steenhoop is getuige’. En Mizpa, wachtpost.

Het gaat dan niet om afspraakjes voor een dag maar om duurzame afspraken. Vorsten, heersers, sloten vaak zo’n verbond met elkaar. Met de belofte om elkaar bij te staan. Beide partijen hadden dan iets waar de ander belang bij had. Rijkdom, macht, kracht. En samen stonden ze dan sterker tegenover andere partijen.

En je zou ook het christelijk huwelijk zo’n soort verbond kunnen noemen. En het kerkverband. Vrijwillig aangegaan, met wederzijdse beloften en verplichtingen.

Eenzijdig
Maar het gebeurde ook wel dat een vorst zo’n verbond gewoon oplegde aan een andere partij. Bijvoorbeeld nadat die andere partij overwonnen was. Dan werd de tegenstander niet vernietigd maar werd hem grootmoedig, genadig, een verbond gedicteerd. Dan was er geen sprake van gelijkwaardige partijen maar van eenzijdig instellen.

Het kwam ook voor dat er geen sprake was van strijd en  onderwerping maar dat een machtig heerser zo’n verbond aanbood aan een andere, zwakkere partij. Als een vorm van gunst en bescherming.

Bijbels
Als we het hebben over het Bijbelse verbond, dan gaat het om zo’n eenzijdig verbond. Nee, niet onder dwang of vanuit de positie van overwinnaar en overwonnen tegenstander. Maar wel als een geweldig geschenk. Een onverdiende genadegave. Van de almachtige God, de HEERE, Jahweh, aan de mensen die Hij in Zijn vrijmachtig welbehagen daarvoor heeft uitgekozen.

Een voorbeeld uit de Bijbel is het verbond dat der HEERE sluit met Noach en zijn gezin, en met alle levende wezens op aarde. Daarover lezen we in Genesis 9.
“En Ik, zie, Ik maak Mijn verbond met u, met uw nageslacht na u, en met alle levende wezens die bij u zijn: de vogels, het vee en alle dieren van de aarde met u; van alles wat uit de ark is gegaan, tot alle dieren van de aarde toe. Ik maak Mijn verbond met u, dat niet meer alle vlees door het water van een vloed zal worden uitgeroeid, en dat er geen vloed meer zal zijn om de aarde te gronde te richten.
En God zei: Dit is het teken van het verbond dat Ik geef tussen Mij en u, en alle levende wezens die bij u zijn, alle generaties door tot in eeuwigheid: Mijn boog heb Ik in de wolken gegeven; die zal dienen als teken van het verbond tussen Mij en de aarde. (Genesis 9: 9-13)
Er is geen sprake van onderhandelingen en gelijkwaardigheid. De HEERE schènkt het verbond. En Hij geeft er een teken bij: de regenboog. Alles komt van Hem.

Abraham
Het bekendste en mooiste voorbeeld is de sluiting van het verbond van de HEERE met Abraham. In Genesis 15 en 17.
“Toen Abram negenennegentig jaar oud was, verscheen de HEERE aan Abram en zei tegen hem: Ik ben God, de Almachtige! Wandel voor Mijn aangezicht en wees oprecht.
Ik zal Mijn verbond sluiten tussen Mij en u, en u uitermate talrijk maken.
Toen wierp Abram zich met het gezicht ter aarde en God sprak met hem: Wat Mij betreft, zie, Mijn verbond is met u! U zult vader worden van een menigte volken.
U zult niet meer Abram heten, maar uw naam zal Abraham (vader van een menigte, TLB) zijn, want Ik zal u vader van een menigte van volken maken. Ik zal u uitermate vruchtbaar maken: Ik zal u tot volken maken en enz.er zullen koningen uit u voortkomen.
Ik zal Mijn verbond maken tussen Mij, u en uw nageslacht na u, al hun generaties door, tot een eeuwig verbond, om voor u tot een God te zijn, en voor uw nageslacht na u.
Ik zal aan u en uw nageslacht na u het land waar u vreemdeling bent,17:8 het land … bent – Letterlijk: het land van uw vreemdelingschap. heel het land Kanaän, als eeuwig bezit geven. Ik zal hun tot een God zijn”. (Genesis 17: 1-7)

Genade
In de volgende verzen van Genesis 17 lezen we dan over teken dat de HEERE geeft bij dit verbond: de besnijdenis.
We zien hierin alle kenmerken van een eenzijdig ingesteld verbond. De HEERE neemt het initiatief, als een vervolg op Zijn verbondsbelofte in Genesis 15. In Zijn vrijmachtig welbehagen. Abraham heeft niets te geven. Hij kan alleen maar gelovig aanvaarden. Ja, dat wel. Abraham kan het niet afwijzen. Niet uit vrije keus. Niet zonder consequenties. We komen daar op terug als we het gaan hebben over de twee zijden van het verbond. Maar in zijn ontstaan is het verbond een machtig, onverdiend en onbegrijpelijk geschenk van de HEERE. Voor Abraham en voor het volk dat uit hem geboren zal worden. Duurzaam. Met een onuitwisbaar teken.
Dat is het verbond waarover gesproken wordt in het doopformulier.
Dat is het verbond waarvan wij deel uitmaken.
Alleen maar genade.
                                                                                                                   (wordt vervolgd)