Kerkzang 1

In de komende tijd zal onze aandacht weer gevraagd worden voor het zingen in de kerk. Wat zingen we? Op de eerstkomende generale synode zal, als de Heere het geeft, gesproken worden over een aanvulling, een uitbreiding van de gezangen in ons kerkboek. Nieuwe liederen voor de eredienst. Nieuw niet in de zin van opnieuw gedicht. Maar in de betekenis van nieuw uitgekozen voor onze erediensten. In enkele gemeenten is al zo’n lijst van te zingen liederen in gebruik, naast het gereformeerde kerkboek. En dan is de vraag: wat is verantwoord? Wat kunnen we zingen? De vele honderden liederen die in de GKv werden toegevoegd aan het arsenaal speelden een rol bij de vrijmaking van 2003. Hoe gaan we daar nu mee om?

Daarnaast komen ongetwijfeld de ‘oude’ vragen weer aan de orde: is het eigenlijk wel goed om gezangen en liederen te zingen in de eredienst? (Want daar gaat het over, zingen in de eredienst heeft een ander karakter dan zingen thuis of op school). En hoe moet de verhouding zijn tussen psalmen en gezangen?

Onderwerpen om als betrokken en meelevende kerkleden (weer) over na te denken. Mee te denken.
Daarbij kan het heel zinvol zijn om eens opnieuw na te gaan hoe de Schrift daarover spreekt. Hoe in het oude Israël de kerkzang plaatsvond. En in het Nieuwe Testament. Hoe de kerkzang zich ontwikkelde in de oude kerk, in de Middeleeuwen en na de Grote Reformatie.
Daarover hopen we dan ook enkele artikelen te schrijven onder de titel ‘Kerkzang’. We willen kijken naar:          

•  de kerkzang in de Bijbel;
• de kerkzang in de ‘oude’ kerk (van Pinksteren tot ongeveer 600);
• de kerkzang veranderd in de Reformatie;
• de kerkzang van 1618/19 (Synode van Dordt) tot 2003 (met daarin aandacht o.a. voor de gezangenkwestie ten tijde van de Afscheiding, de besluiten van de GS 1936, GS 1975 en GS Mariënberg 2005). 

Adam
In de Bijbel wordt al heel in het begin verteld over het zingen van een lied. Aan het eind van Genesis 2. U kent allemaal die geschiedenis wel. Hoe Adam van de HEERE zijn vrouw krijgt. En in Genesis 2: 23 lezen we dan hoe Adam reageert op dit geschenk van de HEERE. In onze Herziene Statenvertaling is goed te zien wanneer er sprake is van een lied of gedicht.  Dat is te zien aan de vorm van het tekstgedeelte in de grondtekst.  In de HSV  is er dan een inspringen van de tekst. Zo is te zien dat het antwoord van Adam de eerste tekst is in een liedvorm. Veel uitleggers spreken hier over “ jubelen”. Adam jubelt zijn vreugde uit. Vaak wordt dit dan ook genoemd het eerste lied in de Bijbel. Hoe dat eerste lied geklonken heeft? Of dat leek op ons zingen? Dat zullen we nooit helemaal precies weten. Misschien was het wel veel mooier dan alles wat wij kunnen. Adam was in heel zijn wezen nog volmaakt.

Daarbij moeten we ook bedenken dat in de Bijbel woorden als spreken en uitroepen en aanheffen soms het zelfde bedoelen als ons woord zingen. En in het leven van de Israëlieten werd geen verschil gemaakt tussen bijvoorbeeld voordragen en zingen. Voordragen gebeurde meestal juist op een zangerige manier. Spreken en zingen en bidden liep soms in elkaar over. Anders dan bij ons. We mogen dus wel zeggen dat Adam gaat zingen. Hij maakt een lied voor de HEERE. Hij geeft als het ware antwoord op het geschenk van de HEERE zo mooi als hij kan.

Liederen in het Oude Testament
En verder in de Bijbel wordt ons steeds opnieuw verteld dat kinderen van de HEERE zingen als ze blij en dankbaar zijn.
Zo had ook Mozes de gave om een lied te kunnen maken en zingen. We kennen het lied van Mozes na de doortocht door de Schelfzee, opgeschreven in Exodus 15. En later, in Deuteronomium 32, zingt Mozes zijn afscheidslied voor de Israëlieten.
Ook Mirjam zingt: ze maakt het refrein bij het lied van Mozes bij de Schelfzee en ze gaat de Israëlieten voor in het zingen en reidansen.

We kennen verder het prachtige lied van richteres Debora, het danklied van Hanna, het klaaglied van David over de dood van Jonathan en Saul, en later over de dood van Abner, en Davids dankliederen in II Samuël 22 en 23. We kennen het lied van Jesaja (Jesaja 12), de klaagzangen van Jeremia en de gebedszang van de profeet Habakuk. En natuurlijk de 150 Psalmen die de HEERE ons gegeven heeft.

Bij de jaarlijkse viering van het Pascha in de Israëlitische gezinnen werd voor de HEERE door allen de lofzang gezongen.

Gods volk zingt
Hoe moeten we ons dat zingen nu voorstellen? Iets daarvan kunnen we zien bij het lied van Mozes en Mirjam. Mozes zingt als het ware voor en de mannen vallen hem bij of zingen hem na. En de Israëlitische vrouwen vallen bij met het door Mirjam gedichte refrein. Met ondersteuning van muziekinstrumenten.

Waarschijnlijk was dat ook in het Oude Testament de grondlijn. Ook bij de eredienst in de Tabernakel en later in de tempel. Een priester, een leviet, later het tempelkoor, eerst onder leiding van Asaf, en van Heman en Jedutun, zingt voor. Soms in beurtzang. En Gods volk zingt het refrein mee. En beaamt het lied met een lofverheffing aan de HEERE. Geen samenzang zoals wij dat gewend zijn. Maar wel kerkzang. Zang van de oudtestamentische kerk. We kunnen uit de Bijbel afleiden dat veel liederen voor de HEERE breed bekend waren. David geeft bijvoorbeeld de opdracht om het lied dat hij maakt over de dood van Jonathan en Saul aan heel het volk te leren.

Belangrijk
We weten ook dat in de dienst aan de HEERE, in de eredienst, zoals Mozes die heeft ingericht op bevel van de HEERE, het zingen een heel belangrijke plaats heeft. Het loven van de HEERE staat centraal als bij de Tabernakel en bij de Tempel de dagelijkse offers werden gebracht. De HEERE wìl toegezongen worden. 
Zo lezen we bijv. in II Samuël 22: 50:
“Daarom zal ik U, HEERE, loven onder de heidenvolken,
voor Uw Naam zal ik psalmen zingen.”
In Psalm 22: 4:
“Maar U bent heilig, U troont op de lofzangen van Israël.”
En in Psalm 96:
“Zing voor de HEERE een nieuw lied,
zing voor de HEERE, heel de aarde.
Zing voor de HEERE, loof Zijn Naam,
breng de boodschap van Zijn heil van dag tot dag.
Vertel onder de heidenvolken van Zijn eer,
onder alle volken van Zijn wonderen.”

Op nog veel meer plaatsen geeft de Bijbel aan dat we zullen zingen. De HEERE wil lof ontvangen. Lof die zingend gebracht wordt. In de beschrijving van Zijn machtige daden. In het prijzen van Zijn onverbreekbare trouw. In het handhaven van Zijn verbondswoorden. Ja, en ook in het klagend aanroepen, in het uitzingen van nood en ellende, in het dringende gebed. Is niet het bidden, het erkennen van de heerschappij van de Allerhoogste, het belangrijkste in onze dankbaarheid?

Inspanning
In het Oude Testament ging het anders dan nu. Maar één ding kunnen we vaststellen: de Israëlieten wisten dat de HEERE geloofd en geprezen wil worden in het gezang van Zijn volk. Juist ook tijdens de openbare eredienst. Daarvoor heeft Hij door de dienst van Zijn Geest ook de Psalmen gegeven.

We leren uit het Oude Testament nog iets: Voor dat zingen mogen we ons ook inspannen. Mirjam en de vrouwen grepen naar hun muziekinstrumenten. David begeleidde zijn zingen met de harp. David en Salomo hebben de tempeldienst ingericht met hulp van honderden zangers. Met musici en muziekinstrumenten.
Want het is niet zomaar een beetje zingen: het is voor de HEERE. En de HEERE is de Heilige!

Lofzingen voor de HEERE, zo leert de Bijbel ons dus, mag ons iets kosten. Daar mogen we ons voor inspannen. Dat moeten we zo goed en mooi mogelijk doen. We zingen voor Jahwe, voor de Heilige Israëls. Hij vraagt onze dienst, ook in het zingen. In de eredienst.
                                                                                                                                        (wordt vervolgd)