Gereformeerd zijn XII – wat is het niet? 4

We komen toe aan het laatste onderwerp in deze serie. Hoe onderscheidt de gereformeerde overtuiging zich van de overtuiging van leden van andere groeperingen en kerken die ook uit de grote reformatie van de zestiende eeuw zijn voortgekomen?

Het is belangrijk om hun achtergronden te kennen. Vooral bij eventuele ontmoetingen met hen of het lezen van hun lectuur. Er zal zeker sprake zijn van herkenning, soms zelfs in grote mate, maar tegelijk is goede onderscheiding belangrijk. Enerzijds om, niet mee te gaan met dwalingen, anderzijds om hen, indien mogelijk, daarop aan te kunnen spreken. Van groot belang blijft dan om dit niet hoogmoedig maar zoekend te doen. 

Wij kunnen in dit artikel slechts heel kort noemen waar de verschillen met gereformeerd zijn in te herkennen zijn.

Afwijzen van kinderdoop
De eerste groep waar al in de reformatietijd afstand van moest worden genomen zijn de wederdoper of dopersen,  tegenwoordig doopsgezinden genoemd. In Noord-Amerika wordt deze stroming vertegenwoordigd door mennonieten en de Amish. Vanouds geven ze een belangrijke plaats aan een ‘innerlijk licht’, een spirituele ervaring, zoals dromen of andere nieuwe openbaringen, naast of in plaats van de Schrift. Ze verwerpen de kinderdoop (vgl. NGB, art. 34; HC zondag 27). Hun leden moeten perfect zijn. In Noord-Amerika leven ze vaak in gemeenschappen. Ze scheiden de wereld als koninkrijk van de natuur van de kerk als koninkrijk van genade. Dit resulteerde vroeger in ongehoorzaamheid aan de burgerlijke autoriteiten (vgl. NGB, art. 36), minachting van de eed (vgl. HC zondag 32) en het huwelijk en het aanhangen van pacifisme.

Deze groepering moeten we onderscheiden van zogenaamde gereformeerde baptisten. Deze zijn ontstaan uit puriteinen, een stroming die na de grote reformatie de kerk na de reformatie intern wilde zuiveren. Noemen deze baptisten zich terecht gereformeerd? Niet zolang zij de kinderdoop verwerpen en een onjuiste leer van verbond en kerk (denominationalisme, pluriformiteit) hebben. Hun leer daarover gaat rechtsreeks tegen de gereformeerde belijdenis in. Ook leggen ze net als andere evangelischen daardoor teveel nadruk op de persoonlijke relatie met God en Christus.

Remonstrants
Remonstranten, ook wel Arminianen genoemd, horen tot de beweging die voortkomt uit de strijd die de kerk heeft gevoerd in de zeventiende eeuw. Hieraan danken we onze Dordtse Leerregels. Ze verwerpen de leer van de dubbele predestinatie (goddelijke uitverkiezing en verwerping), maar geloven in verkiezing op basis van geloof. Ze verdedigen dat de mens een vrije wil heeft na de val in zonde (Pelagius).

Verder bevorderen ze de leer van universele verzoening, wat betekent dat alle mensen gered kunnen worden. Ze staan vrijheid van leer toe en hebben geen binding met de belijdenis. Ook zij hebben de neiging tot pacifisme.

Evangelisch
Evangelischen kennen een grote verscheidenheid aan richtingen. Het varieert van “Bijbelgetrouw” tot vrijzinnig. Een algemeen kenmerk is de nadruk op een persoonlijke relatie in plaats van een verbondsrelatie. Hun visie op de kerk varieert van indifferentisme (onverschilligheid t.a.v. de kerk) of pluriformiteit (er mogen meerdere kerken naast elkaar staan). Zij willen geen binding aan een geloofsbelijdenis, waardoor er gemakkelijk allerlei dwalingen ingang vinden. De meesten van hen scheiden het Oude Testament van het Nieuwe Testament, wat leidt tot een onjuiste visie op de huidige staat Israël en millennialisme (een leer over het duizendjarig rijk). Er is veel meer te zeggen over de evangelische beweging. We hopen er nog een keer apart aandacht aan te geven. Temeer omdat deze beweging vanwege de persoonlijke benadering een bedreiging vormt voor de kerk en van grote invloed is geweest bij het verval van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt.

Liberaal en pluraal
Welke kenmerken hebben kerken die gereformeerd genoemd willen worden maar in feite vrijzinnige denkbeelden toelaten? Ze tonen vrijheid van leer en handhaven onvoldoende de tucht. Daardoor voldoen ze niet aan de kenmerken van de ware kerk (art. 29 NGB). De mate waarin dat gebeurt kan verschillend zijn. In de PKN, waarin de Nederlandse Hervormde Kerk, de synodaal Gereformeerden Kerken en Lutherse Kerken zijn samengegaan, is een meerderheid vrijzinnig (liberaal) te noemen. Kerken waarin naast vrijzinnigheid een belangrijk deel nog vasthoudt aan confessionele en Schriftuurlijke waarheden, noemen we pluraal, omdat daar de leugen naast de waarheid  een plaats krijgt. Voorbeelden van plurale kerken zijn de Nederlandse Gereformeerde Kerken (na fusie van Geformeerde Kerken vrijgemaakt en de Nederlands Gereformeerde Kerken) en de Christelijke Gereformeerde Kerken. Het is in deze kerken ja èn nee. De leugen heeft een plaats naast de waarheid. Dat betreft aanvaarden of tolereren van enkele of meerdere dwalingen als: dialectische theologie (Karl Barth), universele verzoening, ontkenning van de historische betrouwbaarheid van Genesis 1-11, alternatieve verzoeningsleer, verkeerde leer over de wederkomst (eschatologie). Verder aanvaarden of tolereren ze onschriftuurlijke praktijken zoals: vrouwen in het ambt, kinderen aan het Heilig Avondmaal, praktiserende homoseksuelen in ambt, huwelijk en deelname aan het Heilig Avondmaal.

Bevindelijk
Wat zijn de kenmerken van reformatorische of bevindelijke kerken en wat is het gereformeerde antwoord daarop? Ook hier moeten we volstaan met korte opmerkingen. We hopen in de toekomst op onze website uitgebreidere en meer genuanceerde aandacht aan het gedachtengoed van deze kerken te geven.

We spreken hier alleen van verkeerde bevindelijkheid binnen de zogenaamde gereformeerde gezindte. Die wordt in wisselende mate opgemerkt in de tot deze gezindte behorende kerken, maar is overheersend in de Gereformeerde Gemeenten, de Gereformeerde Gemeenten – in Nederland, de Oud Gereformeerde Gemeenten en de Hersteld Hervormde Kerk.

Een belangrijk kenmerk van verkeerde bevindelijkheid is het zoeken naar zekerheid in jezelf. Met de vraag: ben ik wel uitverkoren? Daartegenover stelt het gereformeerde geloof de zekerheid van Gods verbondsbeloften centraal.

Deze bevindelijke prediking bevordert passiviteit van afwachten van bekering en geloof. Daarnaast ook angst dat je verloren gaat ook al geloof je in Christus. Dat hangt samen met hun verbondsvisie. Volgens hen heeft God het verbond met Christus en de uitverkorenen gesloten. Alleen geloven is dan niet genoeg, je moet weten of je uitverkoren bent.

Daartegenover verwijst het gereformeerde geloof naar het belang van aannemen van Gods beloften en gehoorzaamheid aan Gods verbondseisen om door genade zalig te mogen worden. Zij gelooft dat Gods verbond is gesloten met de gelovigen en hun kinderen.

De visie op de kerk is in de gereformeerde gezindte pluriform, er wordt veel gewerkt “over kerkmuren heen”. Het gereformeerde geloof belijdt de ware kerk met eenheid in de waarheid.

Ook is er neiging naar wereldmijding, terwijl wij naast vreemdelingschap ook het cultuurmandaat erkennen.

Presbyteriaans
Orthodoxe Presbyteriaanse kerken (zoals OPC, of Free Church of Scotland) hebben als belijdenis de Westminster Standards. Maar hun leden zijn niet gebonden aan deze belijdenis. Ook de ambtsdragers zijn alleen aan de hoofdlijnen ervan gebonden (“System of doctrine”). Hun leer van het verbond omvat twee soorten verbond: een verbond met de uitverkorenen, en een verbond met de gelovigen. Hun leer van de kerk omvat twee soorten kerken: de onzichtbare kerk en de zichtbare kerk. Dit leidt gemakkelijk tot pluriformiteit. Volgens de presbyterianen zijn alle ‘evangelische kerken’ dus ook niet-gereformeerde kerken, als takken van één boom: “minder of meer zuivere kerken van Christus”.  Eigen leden mogen een niet-gereformeerde leer aanhangen, zoals remonstrants of methodistisch. Ze hanteren een zogenaamd open of niet-gesloten Heilig Avondmaal, wat betekent dat ook niet-leden en niet-gereformeerden mogen deelnemen. Hun kerkstructuur is afwijkend: niet de kerkenraad, maar een raad van ouderlingen en predikanten in een “regio” (classis) heeft de bevoegdheid predikanten te bevestigen in hun ambt.

Hiermee sluiten we deze serie artikelen af.